====नाग पञ्चमी निरूपण====

आर्य/हिन्दु परस्परा अत्यन्तै विधि सम्मत रूपमा बिकसित भयेको छ। वैदिककाल देखि नै निश्चित मूल्य मान्यता तथा आधारहरू बाट विविध परम्परा विद्यमान छन। प्रकृति जसले मानव कल्याणम् योगदान दिएका छन तिनिप्रतिको श्रद्धा र सम्मान गर्ने प्रकृति पुजक अवस्थासंगै बोटबिरुवा, जीवजन्तु, मानिस तथा भौतिक वस्तु एवम् भूमी समेतको पूजक संस्कृति बिकास हुदै गयो। जस मध्ये नाग या सर्प को पुजा गर्ने पनि एउटा प्रचलन हो । शास्त्रीय तथा लौकिक आधारमा नाग पुजा पनि गर्ने चलन छ।वेद तथा पौराणिक ग्रन्थहरू नाग विषयक अनेकौ कथा-उपाख्यान हरू पाइन्छ। आम जन धारणाको संकिर्ण सोचाइ सर्पलाई घातक रूपमा बुझिन्छ तापनि बैज्ञानिक दृष्टिमा सर्प पनि पृथ्विको प्राकृतिक बातावरणको एउटा हिस्सा हो र वातावरण सन्तुलनमा हरेक प्रजातिको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ। पौराणिक कथन अनुसार शेषनागमा बिष्णुको शयन भयेकाले विष्णुलाई शेषशायी वा शेषनारायण भनिन्छ। शिवजीको मालानै सर्पको हुन्छ। नागहरू बस्ने स्थान नागलोक भनियो। अन्य बिभिन्न अवसरमा नाग पुजाको प्रावधान भये पनि विशेष रूपमा श्रावणको शुक्ल पञ्चमीलाई नाग पञ्चमी भनिन्छ। #पञ्चमी नाग पुजायाम् कार्याषष्ठीसमन्विता। #तस्या तु तुसिता नागा इतरा सचतुर्थिका।। #श्रावणे पञ्चमी शुक्ला सम्प्रोक्ता नाग पञ्चमी। #तां परित्यज्य पञ्चम्यस्चतुर्थी सहिता हिता। । उपरोक्त शास्त्रीय मत अनुसार चतुर्थी तिथि रहित षष्ठी समन्वित श्राबण शुक्ल पञ्चमीमा नाग पुजाको विधान छ ।श्रावणको शुक्ल पञ्चमी श्रद्धापूर्वक भित्ता वा द्वार (ढोका)मा गोमय चन्दन (गोवर/चन्दन)आदिले अष्टनागहरूको चित्र लेखि प्रतिष्ठागरि पञ्चोपचार वा षोडसोपचार विधिले नाग पुजा गर्दा नाग तथा विष भय नहुने मान्यता छ। यसै दिनमा जन्मकुण्डलि सर्पदोष भये शान्ति गर्ने विधान पनि छ। अनन्त,वाशुकि, तक्षक,कर्कोटक,शंख, कुलिक,पद्म, महापद्म यी अष्टकुल नाग भनिन्छन। यिनको नाम मन्त्र वा बैदिक मन्त्र विधिबाट पुजा गरिन्छ। लौकिक परम्परामा शुद्ध मसि ले कागजमा नाग लेखि ब्राह्मणद्वारा पुजा गरेर गोवरले दैलो माथि टास्ने प्रचलन छ तर हाल वणिजवादमा चाड पर्वहरू फस्दै गयेको परिप्रेक्ष्यमा बजारबाट चित्र खरिद गरेर टास्ने प्रचलन बढेको छ। यसले प्रचलन त धानेको छ तापनि श्रद्धा पुर्बकको आध्यात्मिकभाव देखावटी आडम्बर बढेको र नाग कोर्ने चित्रकला लोप हुदै गयेको छ। नाग पुजाबाट विषभय हटने,बिद्युत बज्र तथा आगोबाट भय नहुने भनिन्छ। पञ्चमी तिथिका देवताको रूपमा नागलाई मानिन्छ र लोक परम्परामा नाग पञ्चमीमा हलो नजोत्ने तथा सात्विक भोजन गर्ने र दान दिने गरिन्छ। नाग पञ्चमीबाट ” निकानाग “नागलोक जाने तथा अन्य विषालु जन्तुहरूको भय समेत हटने लोक मान्यता रहेको पाइन्छ। यस बारेमा संक्षेपमा निम्न पौराणिक कथन प्रसिध्द छन | अनन्तो वाशुकि पद्म महापद्म:तक्षक:।कुलिर कर्कटो शंख चाष्टौ नाग प्रकृतिता।। #अगस्त्यश्च पुलसत्यश्च वैसम्पायन एव च। सुमन्तुजैमिनेश्चैव पञ्चैते ब्रजबारका:। #मुने कल्याणमित्रश्च जैमिनेश्चापि कीर्तनात। विद्धुदग्निभयं नास्ति लिखितम् गृहमण्डले। #यत्राहिशायी भगवान यत्रास्ते हरिरिश्वर। भङ्गोभवति बज्रस्य तत्र शुलस्य का कथा। #नमोस्तुसर्पेभ्यो येकेचपृथ्वीमनु येअन्तरिक्षे येदिवि तेभ्य सर्पेभ्यो नमः। #नवकुलाय विद्महे बिषदन्ताय धीमहि तन्नो सर्प प्रचोदयात्।